Veiled | vrouwen die kiezen voor de niqaab
Wow, heftig! Dat is mijn gedachte als ik de eerste keer met de niqaab in aanraking kom, een gezichtssluier die alleen de ogen vrijlaat.
Ik sta met een mobiele fotostudio in een Amsterdamse moskee en portretteer de bezoekers. Ruim vijftig mensen krijg ik die dag voor mijn lens, maar de meeste indruk maken de twee meiden die als allereersten poseren. Ze dragen een sluier voor neus en mond, en ik raak licht ontregeld. Eng, streng, radicaal, onderdrukt - huppakee, het hele laatje met negatieve associaties wordt omgekieperd in mijn hoofd.
Ondanks het aanvankelijke ongemak wordt het een leuke fotosessie, en daar zit ik dan na afloop met mijn verwarring en mijn vragen.
Waarom schrok ik zo van dat extra stukje stof? Wie zijn die vrouwen die ervoor gekozen hebben een gezichtssluier te dragen? Vanwaar hun keuze? Wat vinden ze belangrijk, mooi en grappig? Het onderwerp laat me niet meer los.
Geen freak
Een fotodocumentaire over niqaabdraagsters beschouw ik aanvankelijk als een wilde fantasie. Niet alleen zijn afbeeldingen van levende wezens controversieel binnen de islam, maar ook is het wantrouwen tegenover de media vaak aanzienlijk onder moslims. De niqaab blijft anderhalf jaar als lege map op mijn laptop staan in het vakje "mogelijke projecten". Maar zo'n 1,5 jaar na die eerste kennismaking ontmoet ik toch een niqaabdraagster die openstaat voor een samenwerking. Het is een bloedhete dag en daar zit ze: op een bankje in het centrum van Amsterdam met een vriendin. Zij in haar gewaad, ik in een mouwloos hemdje. Het verschil had bijna niet groter kunnen zijn.Ik loop een paar keer heen en weer. Durf niet naar niet aan te spreken, maar herpak me en er volgt een leuk gesprek. Een paar weken ervoor was de vrouw op de markt gefotografeerd zonder dat ze het in de gaten had, en op een populaire nationalistische Facebook-pagina terechtgekomen. Ondanks die vervelende fotografie-ervaring, wordt het uiteindelijk juist haar motivatie om mee te doen: "Ik wil laten zien dat wij geen freaks zijn." Een zinnetje dat ik nog vaak zou horen van andere vrouwen.
Blootgeven
Hoewel fotografie dus niet oncontroversieel is onder moslims, en ik de blaren op mijn tong moet praten, groeit het aantal niqaabdraagsters dat bereid is mee te werken beetje bij beetje. Een ding is voor mij van meet af aan duidelijk: de namen van de vrouwen vermeld ik niet. Dat is niet alleen omdat ik ze wil beschermen tegen negatieve reacties, maar ook omdat ik hoop dat ze zich zo nog meer bloot durven te geven.De meeste vrouwen vinden die anonimiteit fijn, maar voor een enkeling is het juist een reden zich terug te trekken. Ze vrezen in verband gebracht te worden met uitingen en foto's van andere deelneemsters waar ze niet achter kunnen staan. Als op een gegeven moment enkele van de foto's gepubliceerd worden omdat ze een fotojournalistieke prijs hebben gewonnen, zijn er ook enkele niqaabdraagsters die zich distantieren van het project. De jurken en de hoge hakken geven in hun ogen teveel prijs.
Vriendschappelijk
Als er iets is waar ik achter ben gekomen in de 2,5 jaar dat ik heb gewerkt aan het project, dan is het wel dat er niet zoiets bestaat als DE niqaabdraagster. Ook binnen de schijnbaar homogene groep die zich sluiert, is geen vrouw gelijk. De een is verlegen, de ander praat honderduit. De een is stabiel, de ander wiebelig. De een ruimdenkend, de ander dogmatisch. De een universitair geschoold, de andere zonder opleiding. Maar een ding hebben ze gemeen: die enorme liefde voor de niqaab en de toewijding voor de islam. Met sommige van de vrouwen bouwde ik vriendschappelijke banden op, en ik kwam bij ze thuis, waar zij er vaak niet wezenlijk anders uitzagen dan mijn niet-islamitische vriendinnen bij wie ik over de vloer kom: gewoon, als vrouwen.Brokjes
Maar mijn camera heeft die band in zekere zin nooit opgebouwd met hen. De lens werkte als het oog van de onbekende mannen aan wie de vrouwen zich in het dagelijks leven niet willen tonen. Ik kon niet alles registreren wat ik zag. Het was zoeken naar de grenzen waarbinnen ik kon werken en zoeken naar kleine, maar veelzeggende brokjes informatie: naar humor, naar schoonheid, naar vrouwelijkheid, naar opvattingen.Zo kwam ik erachter dat het gezicht, de basis van het klassieke portret, in essentie ook niet meer of minder is dan een zo'vn brokje informatie - interessant en veelzeggend natuurlijk, maar in zeggingskracht niet uniek.
Kleurrijk
En wat ik na een tijdje ook ontdekte, was: hoeveel de beelden uiteindelijk waren gaan vertellen over mijzelf. De foto's tonen wat mij verrast had - en daarmee onmiskenbaar ook: wat mijn kennelijke verwachtingen waren. Dit is dan ook niet HET verhaal geworden van DE niqaabdraagster in de Westerse Wereld, maar een verhaal van de niqaabdraagsters die ik leerde kennen: kleurrijk, gekleurd.Saskia Aukema
Amsterdam, februari 2017
Bovenstaande tekst is de Nederlandstalige versie van mijn eigen nawoord in het boek VEILED dat op 19 september 2017 tijdens een Fotokroniek in Pakhuis De Zwijger verscheen over dit project bij uitgeverij Lecturis (bestelinformatie), met een vormgeving door SYB. In het boek staat ook een nawoord van professor Annelies Moors (Universiteit van Amsterdam). Het project en het boek kwamen tot stand met financiële ondersteuning van Amsterdams Fonds voor de Kunst, Fonds Anna Cornelis, het Nutshuis en de steun van 156 crowdfunders.
Het project is geexposeerd in Het Nutshuis (2017), de OBA Javaplein (2017), International Photo Festival Leiden (2018), Photoville New York (2017), de Stadsschouwburg Utrecht (2016) en de St.-Aegtenkapel in Amersfoort (2016). Veiled won onder meer International Photo Festival Leiden (juryrapport) en de 1ste prijs bij de categorie portretten bij de Zilveren Camera 2015. Aan bod gekomen in onder meer Volkskrant Magazine, NRC Handelsblad, Trouw, NOS, BBC, NTR-talkshow De Nieuwe Maan, PF, Universiteit Leiden.